Doc. dr Čedomir Antić
Univerzitet u Beogradu, Filozofski fakultet
Beograd, Srbija
God. XXXV, 2/2017, str. 29–38
https://doi.org/10.29362/ist20veka.2017.2.ant.29-38
APSTRAKT/REZIME: Srbija se početkom 20. veka borila da održi svoju političku i ekonomsku nezavisnost. Kada je Kraljevina Srbija ušla u Prvi svetski rat bila je jedina evropska država (osim neutralne Švajcarske), bez direktnog pristupa moru. Zato je Srbija, čak i pre pregovora o stvaranju Balkanskog saveza, počela da planira izgradnju jadranske pruge kroz teritoriju severne Albanije, gde Srbi i Južni Sloveni nisu bili većina. Na početku Prvog balkanskog rata teritorija severne Albanije je došla pod srpsku kontrolu nakon što su dve divizije srpske vojske porazile otomansku vojsku tokom dvonedeljne kampanje. Primorsko područje (prema drugim izvorima pokrajina) koje je osnovano na početku rata u oktobru 1912, bilo je podeljeno na dve pokrajine – Lješki i Drački okrug. Srpska Vlada je pokušala u nekoliko navrata da kontaktira sa Albancima u Staroj Srbiji (danas Kosovo i Metohija) i Albaniji. U decembru 1912. Srbija je već prihvatila neizbežno postojanje albanske države. Primorska oblast je ostala pod srpskom kontrolom od novembra 1912. do aprila 1913. Promena pozicije srpske Vlade prema arbanaskom narodu može se naći u tri zvanična dokumenta Vlade Srbije u 1912, 1914. i 1915. Prvo, pre izbijanja Prvog Balkanskog rata, premijer Kraljevine Srbije Nikola Pašić predstavio je dokument pod nazivom „Sporazum o udruživanju između Srba i Albanaca u vilajetu Kosovo“. Nesposobnost Srbije da zadrži izolovanu teritoriju u severnoj Albaniji, pritisak Austro-Ugarske i velikih sila na nju i njene ekonomske slabosti, navele su je da napusti severnu Albaniju. Srpski političari i intelektualci su bili delimično u pravu: iz različitih razloga, a ne samo zbog pritiska suseda, Albanija je decenijama bila poprište nereda i anarhije. To se delimično promenilo kada je krajem 1920. Albanija postala satelit Italije u međuratnom periodu.
KLJUČNE REČI: Srbija, severna Albanija, kolonijalizam, Primorski okrug
REFERENCE:
• Vojvodić, Mihailo (prir.). Dokumenta o spoljnoj politici Kraljevine Srbije: 1903–1914, knj. 5, sv. 3. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti, Odeljenje istorijskih nauka, 1986.
• Todorovski, G. (prir.). Srpski izvori za istorijata na makedonskiot narod 1912–1914. Skopje: Institut za nacionalna istorija, 1979.
• Antić, Čedomir. Neizabrana saveznica: Velika Britanija i Srbija u Prvom svetskom ratu. Beograd: Zavod za udžbenike, 2012.
• Bataković, Dušan T. Kosovo i Metohija u srpsko-arbanaškim odnosima. Beograd: Čigoja štampa, 2006.
• Conklin, Alice L. “Colonialism and Human Rights, A Contradiction in Terms? The Case of France and West Africa, 1895–1914”. The American Historical Review, vol. 103, no. 2 (Apr, 1998), 419–442.
• Cravetto, Enrico (ur.). Kolonijalna carstva i imperijalizam 1871–1914. Povijest, knj. XV. Zagreb: Europapress holding, 2008.
• Cvijić, Jovan. Der Zugang Serbiens zur Adria. Gotha: s. n. 1912.
• Ćorović, Vladimir. Odnosi između Srbije i Austrije u XX veku. Beograd: Biblioteka grada Beograda, 1992.
• Davies, Norman. Europe: A History. Oxford: Oxford University Press, 1996.
• Durham Mary Edith, and Bejtullah Destani (edit.). Albania and the Albanians, Selected Articles and Letters, 1903–1944. London: I. B. Tauris, 2005.
• Đorđević, Dimitrije. „Sučeljavanje sa Austro-Ugarskom“. U: Istorija srpskog naroda, VI/I. Urednik Andrej Mitrović. Beograd: Srpska književna zadruga, 1994.
• Đorđević, Vladan. Arnauti i Velike sile. Beograd: Izdavač trgovina Jevte M. Parlovića i kompanija, 1913.
• Freundlich, Leo. Albaniens Golgotha: Anklageakten gegen die Vernichter des Albanervolkes. Wien: Josef Roller, 1913.
• Herders Konversations Lexikon, I, A bis Bonaparte. Freiburg im Breisgau: Verlag Herder, 1902.
• Jackson, Alvin. Home Rule: An Irish History 1800–2000. Oxford/New York: Weidenfeld, 2003.
• Jagodić, Мiloš. Srpsko-albanski odnosi u kosovskom vilajetu (1878–1912). Beograd: Zavod za udžbenike, 2009.
• Ješić Nedeljko, Matić Dragica, i Vidan Nikolić. Ratni dnevnici Užičana 1912–1918. Užice: Istorijski arhiv Užice, 1995.
• Kaplan, Robert D. Balkan Ghosts: A Journey Through History. New York: St. Martin’s Press, 1993.
• Lewis, Martin D. “One Hundred Million Frenchmen: The “Assimilation” Theory in French Colonial Policy”. Comparative Studies in Society and History, vol. 4, no. 2. (Jan, 1962), 129–153.
• Malcolm, Noel. Kosovo: A Short History. London: Pan, 1998.
• Мilićević, mr Мilić J. „Albanska operacija 1912–1913. godine“. Doktorska disertacija. Univerzitet u Banjoj Luci, Filozofski fakultet, 2006.
• Milosavljević, Olivera. U tradiciji nacionalizma ili stereotipi o nama i drugima. Beograd: Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji, 2002.
• Stanković, Đorđe. „Nikola Pašić i stvaranje albanske države“. U: Iskušenja jugoslovenske istoriografije. 225–238. Beograd: Rad, 1988.
• Stewart, A. T. Q. The Ulster Crisis, Resistance to Home Rule, 1912–14. New York: Faber and Faber, 1967.
• Tucović, Dimitrije. Srbija i Arbanija. Beograd, 1914 [1980].
• Vickers, Miranda. The Albanians, A Modern History. London: I. B. Tauris, 2001.